فورگ جزیی از سرزمین طلایی ایران باستان
(بخش اول : نگاهی گذرا به فورگ درکتیبه داریوش در بیستون)
طی سالها تحقیق و بررسی پیرامون تاریخ منطقه فورگ، ذهن مرا به خود مشغول ساخته و منابع و مأخذ گوناگونی را جستجو کردم تا شاید ردپایی از اسامی و آثار اقوام گوناگون ساکن منطقه به دست آورم. از همه مهم‌تر اینکه مرکزیت تمدن درخشان ایران در دوره هخامنشی و ساسانی در ایالت پهناور فارس از جمله دارابگرد قرار داشته و ارتباط منطقه فورگ با این نواحی موضوعی کاملا قطعی به نظر می‌رسد.
بد نیست بدانید:
در متون و کتیبه های هخامنشی چه نام ونشانه هایی از فرگ و آبادی های این منطقه کهن ثبت شده است. در آثار دوره‌های پیش از اسلام به دست آمده در بخش شرقی لارستان کهن در «تارم» و «فورگ» آثار و قلعه‌های تاریخی مربوط به دوران پیش از اسلام به چشم می‌خوردکه نشان از حضور فعال آریایی‌ها در این نواحی را دارد.
نخستین سند مکتوبی که در آن به نام برخی از شهرها و ولایات پارس در عصر هخامنشیان اشاره نموده است کتیبه داریوش بزرگ در بیستون می باشد که در آن داریوش برخی از شهرهای پارس را نام برده است. از جمله مناطقی که نام آنها در کتیبه بیستون ذکر شده است می توان از کوگنکا Kuganaka تروا Tarava یوتی Yatiya رخا Raka پرگ Parga هووادی کی Uvadaicaka پی شی یا اوودا نام برد . اکثر مناطق فوق در دوران بعد از هخامنشیان یا از میان رفته اند و یا نامشان تغیر یافته است، به همین دلیل نمی توان موقعیت جغرافیائی بسیاری از مناطق فوق را دقیقاً تعیین نمود. تنها منطقه ای که می توان نام آن را با ناحیه ای در داراب فعلی تطبیق داد «پرگ » است که هم اکنون یکی از نواحی باستانی فارس می باشد و معرب آن فرج است، که امروز به نام فورگ معروف می باشد
دوره هخامنشیان، یکی از ادوار مهم و درخشان تاریخ ایران به شمار می‌رود و مهم‌ترین اسناد تاریخی ایران باستان، در عصر هخامنشیان به دست آمده است. کتیبه‌ها و گل نوشته‌ها و حجاری‌های این عصر و متون مختلف یونانی، لاتین و ارمنی از جمله آثار با ارزش دوره هخامنشیان محسوب می‌شوند. اما کتیبه داریوش اول در بیستون از اهمیت به سزایی برخوردار است. کتیبه بزرگ داریوش با سه زبان پارسی باستان، عیلامی وبابلی در ارتفاع هفتاد متری جبهه کوهید موسوم به بیستون در نزدیکی شهر کرمانشاه نقر شده است. متن پارسی باستان در ۴۱۴ سطر در پنج ستون و در زیر نقش داریوش قرار گرفته است و متن عیلامی در ۵۹۳ سطر در هشت ستون ومتن بابلی در ۱۱۲ سطر در دو صفحه جانبی کوه نقر شده است. در این کتیبه «داریوش» ضمن معرفی نسب و اجداد خود وقایع مهم دوران اولیه روی کار آمدن خود را تشریح کرده است که مهم‌ترین آن حادثه شورش بردیای دروغین است که خود را پسر کوروش پادشاه ایران می‌خوانده است. داریوش در متن کتیبه چگونگی سر کوبی شورش «بردیای دروغین» رابیان کرده و بر اساس آن مشخص است که پس از خوابانیدن ماجرای «بردیا» مردم بسیاری در نواحی مختلف ایران سر از اطاعت «داریوش» پیچیده و دست به شورش زده‌اند. یکی از مناطق شورشی در این دوره ناحیه‌ای در جنوب شرقی فارس بوده است که از آن به عنوان ناحیه او تی یا (یوتیا) یاد شده است. رهبر شورشیان فردی به نام و ه یزدات بوده که در شهری به نام تاروا اقدام به شورش علیه «داریوش» کرده است.
قبل از هر چیز بهتر است شرح واقع را بر اساس متن کتیبه داریوش دنبال کنیم: در بند ۵، ستون سوم کتیبه بیستون آمده:«داریوش شاه گوید: مردی «وه یزدات» نام، در شهری «تاروا» نام، در سرزمین «ی او تی یا» نام، در پارس آنجا ساکن بود او دومین کسی که در پارس برخاست و به مردم چنین گفت. «من بردی پسر کوروش هستم» پس از آن سپاه پارسی در کاخ که پیش از این از انشن آمده بود، نسبت به من نافرمان شد به سوی آن «وه یزدات» رهسپار شد. او در پارس زشاه شد. داریوش شاه می‌گویید: پس از آن من سپاه بارسی و مادی را که تحت فرمان من بودند فرستادم. ارت وردی ی نام پارسی بنده من او را سردار آنان کذردم. سپاه رهسپار پارس شد. چون به پارس رسید رخا نام در پارس در آنجا «و ه یزدات» که خود را بردی می‌خواند با سپاه به جنگ کردن علیه «ارت وردی ی» آمد. پس از آن جنگ کردند اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه «وه یزدات» را بسیار بزد. از ماهد ثور واهر دوازده روز گذشته بود، آنگاه جنگ ایشان در گرفت داریوش شاه گوید، پس از آن «و ه یزدات» با سواران کم گریخت رهسپار پ ئی شی یا وودا (پاسارگاد) شد. از آنجا سپاهی به دست آورد. از آن پس به جنگ کردن علیه «ارت وردی » آمد. کوهی (پرگ) نام در آن جنگ کردند. اهورامزدا مرا یاری کرد. به در خواست اهورا مزدا سپاه «وه یزدات» را بسیار زد. از ماه گرم پد پنج روز گذشته بود. آنگاه جنگ ایشان در گرفت و آن «و ه یزدات» را گرفتند ومردمانی را که یاران بر جسته او بودند گرفتند. داریوش شاه گوید این است آنچه به وسیله من در پارس کرده شد
آنچه از متن کتبیه بر می‌آید این است که رهبر یکی از قبایل پارسی و آریایی به نام «و ه یزدات» در شهری به نام «تاروا» در منطقه‌ای به نام «ی او تی یا» علیه داریوش دست به شورش زده و خود را پسر کوروش خوانده است. داریوش با کمک یکی از اشراف و افسران عالی رتبه خود توانسته است در جنگی علیه شورشیان در نزدیکی کوهی به نام «پرگ» آنان را شکست دهد، این شورش از ماه «ثور واهر»؛ یعنی اردیبهشت آغاز و در ماه «گرم پده» یا تیر ماه به پایان رسید.
در این کتیبه دو اسم جغرافیایی «تاروا» و «پرگ» و همچنین نام یک منطقه به نام «ی اوتی یا» برده شده است که روشن کردن موقعیت کنونی آنها مارا به دریافت درستی از اقوام آریایی در این منطقه رهنمون می‌شود. «هرودوت» مورخ بزرگ یونانی در کتاب تاریخ خود منطقه «یوتیا» یا همان «ی او تی یا» در کتیبه داریوش را منطبق بر ناحیه جنوب شرقی فارس دانسته است. در نقشه ارائه شده توسط فرای، مورخ اروپایی نیز منطقه «یوتیا» منطبق با نواحی جنوب شرقی فارس کنونی تصویر شده است. از محتوای کتیبه داریوش هم بر می‌آید که این ناحیه باید در بخش جنوبی پاسارگاد واقع شده باشد. بهترین راهنمای ما برای دریافتن محدوده جغرافیایی (ی او تیه) دو نام جغرافیایی است که بر اساس مفاد کتیبه در منطقه نامبرده واقع شده است. در کتیبه داریوش زادگاه «وهیزداته» رهبر شورشیان در شهری به نام «تاروا» ذکر شده است که به احتمال قریب به یقین همان «تارم» یا «طارم» شهر آبادان قرون نخستین اسلامی است که از آبادی‌های پر رونق جبهه شرقی لارستان محسوب می‌شود و در مسیر مهم تجاری هرموز به سمت کرمان و داراب قرار گرفته است از سوی دیگر، نام کوهی که از آن با عنوان «پرگ» [parka]در کتیبه داریوش یاد شده است، منطبق با منطقه «فورگ» کنونی در شمال «تارم» و در جبهه شرقی لارستان قدیم است. در متون جغرافیایی دوره نخستین اسلامی از این منطقه با نام «پرک» [park] یاد شده است که بعد‌ها با توجه به نفوذ اعراب در این مناطق تغییر شکل یافته و به صورت فرگ «فورگ» نوشته می‌شود. در فارس نامه ابن بلخی از آن به نام «پرک» یا «پیرک» ذکر شده است.
به این ترتیب مشخص می‌شود که شورش «وهیزداته» از دوازدهم ماه «ثور واهره» مطابق با بیست و چهارم ماه مه سال ۵۲۱ قبل از میلاد تا روز پنجم از ماه «گرمه پده» مطابق با دوازدهم ژوئیه ۵۲۱ قبل از میلاد روی داده است، از شهر «تارم» در منطقه «یوتیا» آغاز شده و نیروهای این فرمانده شورشی پارسی در دشت «فورگ» از سرداران داریوش شکست خورده است.
بر اساس شواهد تاریخی و اجتماعی می‌توان دریافت که:
دو شهر مهم «تاروا» (طارم کنونی) و «پرک» (فورگ کنونی) محل اسکان قوم یوتیه در دوره داریوش اول و پیش از آن بوده است. نام این طایفه در دوره پیش از اسلام از «یوتیه» به «جات» یا «جت» تغییر شکل داده و در قرون اسلامی، در عربی از آن به عنوان «زط» و جمع مکسر «زطوط» یاد شده است.رؤسای قبیله آریایی «جت» در قرون نخستین اسلامی، در این منطقه حکومت کرده و نام دو تن از آنان به نام‌های «ابالقاسم جاتی» و «ابودلف جاتی» در تواریخ ذکر شده است. بنابراین می‌توان تصور کرد که اقوام و گرو‌های آریایی ساکن این مناطق، در محدوده‌ای امن و دور از دسترس، بیش از دیگر گروه‌ها امکان تداوم حیات داشته‌اند.
ادامه دارد…..
منبع:
تاریخ مفصل لارستان /جلد اول /بخش دوم-تنظیم مقاله رسول اخگر دانشجوی ارشد تاریخ جهان دانشگاه آزادواحد داراب