- فورگ - https://forg.ir -

معرفی مجموعه قلعه نارنجستان( نارنج قلعه) در بخش فورگ

قلعه فورگ در بخش غربی دهستان فورگ و در غرب شهر دوبرجی در ۹۶ کیلومتری شهرستان داراب واقع شده است، شمال، جنوب و غرب آن را زمین های کشاورزی فرا گرفته و بنای زیارتگاه مهدیه در ۸۵ متری جنوب شرق آن واقع شده به گفته محلیان به دلیل وجود باغ نارنج در سالهای قبل در اطراف این اثر، به نارنج قلعه یا قلعه نارنجستان مشهور است. مختصات جغرافیایی این اثر عبارتست از: طول جغرافیایی ˝۲۷۴΄۱۸˚۲۸ ، عرض جغرافیایی ˝۱۵۶´۱۱ ˚۰۵۵ و ارتفاع از سطح دریا ۹۳۲ مترمی باشد. اداره کل میراث فرهنگی استان فارس با توجه به پژوهش های قادر شیروانی اقدام به شناسایی و بررسی آن در سال ۱۳۸۷ نمود که هم اکنون به شماره ۲۷۷۰۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است که در پژوهش حاضر به بررسی این مجموعه تاریخی پرداخته خواهد شد. ساختمان قلعه نمای روبرو قلعه فورگ در آن زمان ۳۰۰ درب خانه داشت که از گل و خشت ساخته شده و عمارت های ملوکانه ، باغهای پردرخت و آبشارهایی زیبا و بازاری نیکو داشته و انواع حرفه ها همچون سفالگری ، بزازی ، کله پزی ، آهنگری و نجاری خیاطی شیره پزی در آن یافت می شد محله ی کلوها در بخش جنوب غربی و شرقی واقع بود کلوها رفتگر بودند و قوالها ساز و نقاره می زدند ودلاک ها هم جائی برای خود داشتند ۲کوره آجر پزی داشته که آجرها بصورت خشت کامل ساخته می شد .شهر قدیم دارای چهار درب ورود و خروج بوده که هنگام شب تمامی درب ها بسته می شده است. شیوه طالق زنی در داخل قلعه قلعه فورگ در معرض برخوردها و تصادف حکومت های زمان قرار داشته از جمله امیر موسی فرگی حاکم فورگ در برابر تهاجم سپاهیانی که از کرمان اتابک چاولی اعزام کرده بود برای فتح فورگ مقاومت می کند و از ارسلان شاه حاکم کرمان که با او رابطه خوبی داشته ،کمک می گیرد و موفق می شود اتابک چاولی را شکست دهد. مسجد کنار قلعه مجموعه قلعه نارنجستان شامل تپه ای ساسانی و بقایای قلعه ای مربوط به قرون میانی اسلامی در شمال تپه و همچنین بقایای مسجدی شبستانی از قرون میانی اسلامی در فاصله ۵۰ متری شمال قلعه است. تپه تقریبا مدور و با قطر ۶۰ متر در جنوب مجموعه واقع شده و ارتفاع آن نسبت به سطح زمین های اطراف ۵/۴ متراست. متاسفانه بخش اعظمی از جنوب این تپه طی سالهای اخیر بوسیله ماشین های مکانیزه، با هدف تسطیح خاکبر داری و برشی به ارتفاع ۴ متر در جنوب تپه ایجاد شده که در آن لایه های باستانی قابل مشاهده می باشد. همچنین بقای معماری بخش ورودی یک بنای حاکم نشین معروف به قلعه نارنجستان (نارنج قلعه) در بخش شمالی تپه وجود دارد که امروزه دروازه ورودی و قسمتی از بنا بجا مانده اما بقیه بنا فرو ریخته و به صورت پشته ای در شمال تپه مشهود است. از نکات قابل ذکر این بنا شیوه طاق زنی زیبا و سقف های گنبدی فضای درونی که گنبد های دو پوشه کوتاه آجری به روش خفته و رفته و ملات گچ است. سردر ها با طاق های جناقی و دروازه ورودی با دو نیم برج گرد به قطر هرکدام ۷ متر و ارتاع ۱۰ متر از دیگر نکات قابل اهمیت این بنا است. با توجه به برش ایجاد شده در تپه می توان گفت پی این بنا با قلوه سنگ و گچ بوده و حدود ۳ متر در عمق خاک ایجاد شده است. آجر بکار رفته در بنا دارای ابعاد طول و عرض ۲۷ و ۲۵ و ضخامت ۵ سانتی متر است. ورودی دروازه این بنا به سمت شمال بوده و در فاصله حدود ۵۰ متری شمال آن بقایای مسجدی احتمالا مربوط به قرون میانی اسلامی به چشم می خورد، که با توجه به شواهد موجود دارای طولی در حدود ۵۰ متر وعرض ۲۶ متر بصورت مستطیل بوده، و با توجه به بقایای تعدادی ستون های مشهود در بخش شمال غربی، آن را می توان از نوع مساجد شبستان دار معرفی نمود، ستون های بجا مانده مربع شکل با ابعاد ۱۱۰ سانتی متر و در یک ردیف در فاصله ۲۶۰ سانتی متری از دیوار مسجد قرار دارند. به نظر میرسد صحن این مسجد سنگ فرش بوده و ضخامت دیوار مسجد ۸۰ سانتی متر و مصالح بکار رفته در این مسجد آجر و ملات گل است. پراکندگی سفال در محوطه ای به قطر ۴۰۰ متر به چشم می خورد. سفال های یافت شده از محوطه بیشتر دارای رنگ نخودی و قرمز نارنجی است، لذا تعداد کمی سفال های خاکستری رنگ نیز در این محوطه به چشم می خورد و اکثر سفال ها چرخساز و دارای ماده چسباننده کانی(معدنی)، کیفیت ساخت معمولی وپخت کافی می باشند. نمای کامل قلعه فورگ در نتیجه مجموعه قلعه نارنجستان، در حال حاضر از وضعیت ایستایی نسبتا مناسبی برخوردار است، اما با توجه به قرار گرفتن آن در نزدیکی شهردوبرجی و امکان تسطیح بیشتر تپه موجود در جنوب مجموعه، اقدامات حفاظتی جهت جلوگیری از تخریب، ضروری است.